Fundacja rodzinna czyli nowy typ osoby prawnej

Od niespełna roku w polskim ładzie prawnym funkcjonuje nowe narzędzie sukcesyjne, jakim jest fundacja rodzinna. Instytucja uregulowana została w drodze Ustawy o Fundacji Rodzinnej  (ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r., Dz.U.2023.326 z dnia 2023.02.21). 

W marcu 2024 r. zarejestrowanych zostało już ponad 700 fundacji rodzinnych, a ich liczba cały czas rośnie. Czym tak właściwie jest fundacja rodzinna i jakie korzyści ze sobą niesie? 

Fundację rodzinną może założyć osoba fizyczna zwana fundatorem, a jej założenie wiąże się z wniesieniem przez fundatora majątku o wartości co najmniej 100.000 zł. 

Cel ustanowienia Fundacji Rodzinnej wskazany został wprost w art. 2 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej (ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r., Dz.U.2023.326 z dnia 2023.02.21) – gromadzenie mienia, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów.

Fundacja co do zasady ma chronić wniesione mienie, a wskazani Beneficjenci mają być odseparowani od ryzyk prowadzonej działalności operacyjnej. Stwierdzić należałoby, 
że Fundacja pozwolić może ochronie rodzinnego przedsiębiorstwa (ochronić majątek rodzinny przed „rozdrobnieniem”) i umożliwić zarządzanie nim zgodnie z wolą określoną przez Fundatora w statucie oraz, w teorii, zminimalizować spory rodzinne przy podziale majątku (przykładowo jednak zasadą będzie przewidziana w art. 1000 § 4 Kodeksu Cywilnego dyspozycja, zgodnie z którą jeżeli uprawniony do zachowku nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od fundacji rodzinnej, której fundusz założycielski doliczono do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku). 

Dla utworzenia Fundacji konieczne jest sporządzenie przez notariusza aktu założycielskiego albo testamentu, obejmującego oświadczenie o utworzeniu fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna jest wpisywana do rejestru fundacji rodzinnych, który prowadzony jest przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, a który to Rejestr nie jest powiązany ze znanym powszechnie Krajowym Rejestrem Sądowym (KRS). 

Fundacja Rodzinna stanowić może atrakcyjne rozwiązanie prawne dla „zabezpieczenia” majątku na przyszłość.

Szczególną uwagę zwrócić należy tym samym na art. 8 ust.1 zd. 1 ustawy o Fundacji Rodzinnej: 

Fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem (…).

Także w ustawie Ordynacja Podatkowa (ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r., Dz.U.2023.2383 t.j.) ustawodawca postanowił odrębnie uregulować kwestię odpowiedzialności Fundacji za zobowiązania Fundatora za zobowiązania publicznoprawne – zgodnie z art. 117e § 1 ustawy Ordynacja Podatkowa:

Fundacja rodzinna odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z fundatorem za zaległości podatkowe tego fundatora powstałe przed ustanowieniem fundacji rodzinnej.

W przypadku wniesienia do Fundacji przedsiębiorstwa pamiętać trzeba o ogólnej zasadzie odpowiedzialności za zobowiązania – zgodnie z art. 55⁴ Kodeksu Cywilnego nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności

Odpowiedzialność Fundacji Rodzinnej za zobowiązania Fundatora podlega także ograniczeniu – stosownie do art. 9 ust. 1 ustawy o Fundacji Rodzinnej:

Odpowiedzialność fundacji rodzinnej, o której mowa w art. 8, ogranicza się do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.

Innymi słowy:

1. Ograniczone nie będzie dochodzenie należności w stosunku do majątku nabytego przez Fundację w sposób inny, niż przez wniesienie przez Fundatora 
   (co dekodowalibyśmy jako inicjalne wniesienie przy założeniu Fundacji, 
   a nie późniejsze „wniesienie” darowizną);
2. Wartość ww. aktywów stanowi limit odpowiedzialności.

Jednocześnie, w wymiarze praktycznym, dochodzenie swych należności od Fundacji Rodzinnej za zobowiązania fundatora może być utrudnione. Weryfikując bowiem Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2023 r. w sprawie rejestru fundacji rodzinnych, szczególnie w zakresie Rozdziału 3, to jest § 15 – § 24 Rozporządzenia, dojść należy do wniosku, iż w Rejestrze nie będzie ujawniona informacja o osobie fundatora. 

Stosownie także do §  25 Rozporządzenia 

Informacje z rejestru udostępnia się każdemu w siedzibie sądu rejestrowego, pod nadzorem upoważnionego pracownika sądowego.

Po pierwsze zatem, mowa w Rozporządzeniu o „informacjach w rejestru”. Po drugie, stosownie do § 2 pkt 3) Rozporządzenia, Sąd Rejestrowy oznacza Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Brak jest analogicznego rozwiązania do zastosowanej w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym zasady jawności akt rejestrowych (art. 10 ust. 1 ustawy o KRS – Każdy ma prawo przeglądania akt rejestrowych podmiotów wpisanych do Rejestru oraz zbioru dokumentów (…)).

W Ustawie o Fundacji Rodzinnej natomiast znajdziemy przepis art. 113 ust. 2:

Akta rejestrowe może przeglądać, w obecności pracownika sądu rejestrowego, fundator, członek organu fundacji rodzinnej, beneficjent oraz osoba mająca interes prawny.

Reasumując powyższe – informacji o osobie Fundatora nie znajdziemy „zdalnie”. Wierzyciel musiałby odrębnie ustalić, której Fundacji akta rejestrowe chce pozyskać – jednocześnie istnieje także ryzyko, iż wierzyciel nie wykaże skutecznie swego interesu prawnego celem uzyskania akt rejestrowych.

Pamiętajmy także, iż stosownie do art. 30 ust. 1 pkt 1) ustawy o Fundacji Rodzinnej, osoba beneficjenta nie musi być spokrewniona/spowinowacona z osobą fundatora.

Niezależnie jednak, już na etapie zakładania fundacji rodzinnej można skorzystać ze szczególnych korzyści i rozwiązań prawnych. Wniesienie bowiem przez fundatora mienia do fundacji nie skutkuje opodatkowaniem podatkiem od podatków i darowizn, ani podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT) i od osób prawnych (CIT) – jednak w niektórych stanach faktycznych zaistnieć może jednak podstawa do objęcia podatkiem VAT.  Założenia ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej przewidują brak opodatkowania podatkiem PIT wypłat realizowanych na rzecz beneficjentów fundacji. Ponadto ustaw zakłada odroczony podatek CIT od „dozwolonych przychodów” fundacji – głównie dywidend i innych zysków kapitałowych. 

Fundacja może zarządzać i obracać swoim mieniem, a beneficjenci, których wskaże fundator, uczestniczą w zyskach fundacji. Zgodnie z wolą Fundatora Fundacja Rodzinna może wspierać wskazane osoby fizyczne – na przykład pokrywać koszty ich edukacji, leczenia czy koszty utrzymania. Beneficjentami świadczeń mogą być członkowie rodziny Fundatora, ale także osoby, które nie są z nim spokrewnione. Ponadto fundacja może spełniać świadczenia na rzecz organizacji pożytku publicznego. Sposób przeznaczenia majątku określa sam Fundator. 

Przeprowadzenie projektu bezpiecznego założenia fundacji rodzinnej należy do bardziej skomplikowanych, kompleksowych działań prawnych, wymagających biegłej znajomości przepisów.

 Powołanie do życia fundacji rodzinnej wiąże się także z szeregiem czynności notarialnych. Art. 20 ustawy o fundacji rodzinnej wprost wymienia warunki konieczne do ustanowienia fundacji rodzinnej:

• Złożenie przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej.
• Sporządzenie statutu.
• Ustanowienie organów fundacji rodzinnej.
• Przekazanie majątku na fundusz założycielski.
• Wpisanie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych.
• Sporządzenie spisu majątku.

Podsumowując,
Założenie Fundacji Rodzinnej to działanie, które może zagwarantować rodzinie Fundatora szereg korzyści. Fundacja Rodzinna daje bowiem szansę efektywnego zarządzania rodzinnym majątkiem, jednocześnie stoi na straży bezpiecznej sukcesji oraz stabilności finansowej. Jest to przede wszystkim skuteczne narzędzie chroniące rodzinę przed potencjalnym rozdrobnieniem majątku. Pamiętać trzeba, iż w Polsce około 800 tys. firm to firmy rodzinne.